سخنی تربیتی با والدین کرمانشاهی: فرزندان خود را از امتیازات یادگیری زبان کوردی محروم نکنید!
دکتر علی نوری، متخصص علوم اعصاب تربیتی
در این یادداشت به طور ویژه می خواهم با والدین کرمانشاهی صحبت کنم، اگر چه ممکن است مورد علاقه بسیاری از والدین دیگر هم باشد؛ به ویژه آنان که دوزبانه هستند و نگران زبانآموزی فرزند خود هستند.
مساله این است که متاسفانه برخی والدین کرمانشاهی از آموزش زبان کوردی (زبان خود مادر و پدر) به فرزندان خود خودداری میکنند، به گونهای که اغلب والدین از اقشار مختلف در شهر و روستا از همان لحظه تولد نوزادشان با زبان فارسی با او گفتگو میکنند. این رویه از حدود ۵۰ سال پیش آغاز شده و در سالهای اخیر شتاب بیشتری پیدا کرده است، به طوریکه در طول چندین سال گذشته آثار خود را نشان داده و ما متاسفانه نسل جدیدی از والدین را داریم که اکنون زبان کوردی را متوجه میشوند اما قادر به تکلم به این زبان نیستند. همزمان با رشد فزاینده تعداد زیادی از کودکان و نوجوانان کرمانشاهی روبرو هستیم که متاسفانه از موهبت تکلم به زبان کوردی محروم میشوند.
من بر اساس مشاهدات شخصی خویش به این درک دست پیدا کرده‌ام که زبان کوردی در کرمانشاه در شرایط بحرانی به سر می‌برد. در ادبیات زبان‌شناسی، مرگ یک زبان هنگامی رخ میدهد که آن زبان بتدریج متکلمان خود را از دست میدهد و آنان دیگر میل و رغبتی به استفاده از زبان خویش در مکالمه و محاوره روزانه ندارند. به دنبال این مرگ زبانی، بتدریج انقراض زبان هم رخ میدهد؛ یعنی آن زبان دیگر برای متکلمان سایر زبان‌ها هم بعنوان یک زبان زنده شناخته شده نیست.
مرگ یک زبان ممکن است گاهی ناشی از عوامل ی باشد و گاهی به دلایل فرهنگی. به هر حال، این عوامل دست به دست هم میدهند تا مردمان یک فرهنگ به طور آگاهانه یا ناآگاهانه از زبان خویش استفاده نکنند و در واقع به نوعی خودکشی هویتی دست بزنند که اصطلاحا به آن خودکشی زبانی (Linguicide) گفته میشود.
اگر چه این مساله از زوایای مختلف قابل بررسی است، اما دلایل والدین در توجیه این محرومیت سازی هویتی جای تامل بسیار دارد. ضمن اینکه میدانم برای شناسایی دلایل والدین نیاز به مطالعات علمی دقیقتری است، اما مشاهدات موردی و نتایج گفتگوهای شخصی با برخی از این والدین حاکی از آن است که آنان نگرانند که اگر با کودکان خود فارسی صحبت نکنند، در سالهای شروع تحصیل قادر به مشارکت فعال در کلاسهای درس مدرسه نخواهند بود. آنان معتقدند که نمی خواهند کودکانشان لهجه کوردی داشته باشند! در مجموع بنظر میرسد تصورشان این است که بین یادگیری زبان مادری و پیشرفت تحصیلی آینده کودکان رابطه همبستگی مع وجود دارد. به زیانی روشن تر اینکه که یادگیری زبان کوردی پیشرفت تحصیلی فرزند آنان را مختل میکند.
اما علم چه می گوید؟ واقعیت این است که علوم اعصاب تربیتی به ما نشان داده است که این نگرانی نابجا درست نیست و اتفاقا عکس آن درست است. در واقع، مطالعات مختلف به طور فزایندهای نشان میدهند که کودکان دوزبانه از همتایان تک زبانه خود از بهره هوشی بالاتری برخوردار هستند. آنان در پیشرفت تحصیلی عمومی و در موضوعات درسی ریاضیات و خواندن بهتر از همتایان تک زبان خود عمل میکنند. حتی اخیرا مطالعاتی وجود دارد که نشان میدهند کودکان دوزبانه و چندزبانه در نظریه ذهن (ذهنخوانی) نیز موفقتر عمل میکنند. و سرانجام اینکه شواهد عصب-تربیت شناختی به طور هماهنگی از این ایده حمایت میکنند که فراگیری زبان مادری (در اینجا زبان کوردی) به تسهیل یادگیری زبان خارجی (در اینجا زبان فارسی) کمک میکند. با مراجعه به لینک زیر یکی از این مطالعات را ملاحظه می فرمایید که نوشته لورا آن-پتیتو و کوین دونبار دو تن از برجسته ترین متخصصان علوم اعصاب تربیتی و زبان است و نشریه ذهن، مغز و تربیت وابسته به انجمن بینالمللی ذهن، مغز و تربیت آن را منتشر کرده است:
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3338206/
علاوه بر اینها، علوم شناختی هم به طرز قابل توجهی از کثرت زبانی حمایت می کند. در سراسر جهان حدود 7000 زبان صحبت می شود و همه آنها صداها، واژگان و ساختارهای مختلف دارند. اما همانگونه لرا بورودیتسکی متخصص علوم شناختی زبان می گوید این تعدد زبانی به ما کمک می کند به شیوه های متفاوتی احساس کنیم و بیندیشیم. او می گوید: "زیبایی تنوع زبانی این است که به ما نشان میدهد ذهن انسان چقدر مبتکر و انعطاف پذیراست."بورودیتسکی نتیجه می گیرد که "ذهن انسان نه یک دنیای شناختی، بلکه 7000 دنیا را ابداع نموده است." به همین خاطر است که آدره آزوله، دبیر کل پیشین یونسکو می گوید، "هنگامی که یک زبان می میرد، شیوه ای از نگریستن، احساس کردن و اندیشیدن درباره جهان از بین می رود".
بنابراین، والدین کرمانشاهی عزیز!
شواهد علمی بیانگر آن است که بی توجهی به آموزش زبان مادری به کودکان ناشی از ناآگاهی از پیامدهای مثبت قابل توجه این نوع از آموزش است. از این رو، باید خوشحال باشید وقتی می دانید به جامعه ای از انسان ها تعلق دارید که با زبان کوردی جهان را معنا می کنند و با هم ارتباط برقرار می کنند. پس با آغوش باز و با خیالی آسوده با کودکان خود به زبان خودتان صحبت کنید. مطمئن باشید دوزبانگی و چندزبانگی نه تنها محدودیت نیست، بلکه امتیاز هم هست.
امیدوارم والدین کرمانشاهی کورد عزیز با مطالعه این یادداشت ترغیب شوند در این زمینه بیشتر بدانند و تلاش کنند که به خودشان و فرزندانشان بیاموزند نه تنها کوردی صحبت کنند، بلکه کوردی بنویسند، کوردی احساس کنند و کوردی بیندیشند. ضمن اینکه، فراموش نکنند که مغز کودکان آنان زبان کوردی را دوست دارد و به آن عشق می ورزد.
درباره این سایت